Sint Tunnis

In dit verhaal beschrijf ik de Artsen die in en rond Sint Anthonis zijn blijven wonen door de eeuwen heen. Oftewel, terug naar waar het allemaal begon. Aart en Katrijn wonen in de buurtschap Papenvoort en trouwen in de Catharinakapel in ’t Leker (Ledeacker) in 1646 (zie ook het verhaal Het begin).

Drie jaar later wordt hun zoon Caspar Arts (1649-1720) gedoopt in Sint Anthonis. Caspars kleinzoon Peter Arts (1717-1789) trouwt in 1748 met Maria Willems uit Sint Anthonis. Ze hebben een boerderij, bierbrouwerij en herberg de Zwaan tegenover de kerk in Sint Anthonis (zie ook het verhaal De herbergiers).

Tip vooraf: als je wat hulp nodig hebt bij wie-wie nu ook alweer is, kijk dan eens op onze Arts stamboom die ik hier online heb gezet. Als je daar de naam van iemand uit onze stamboom intypt of opzoekt, krijg je al zijn/haar gegevens te zien. Bij het kopje directe familie zie je e.e.a. ook in een grafisch overzicht.

“Voor 1800 stond de locatie van een huis of boerderij (o.a. ten opzichte van de buren) beschreven in een verpondingsregister (om de grondbelasting bij te houden). Vanaf de Franse Tijd (1794-1814) werd het gebruik van huisnummers ingevoerd, in het begin nog per wijk en later per straat. Er was wel sprake van regelmatige hernummering omdat er continu huizen bijkwamen en ook omdat men soms van systematiek veranderde.

In 1832 werd in Nederland het kadaster ingevoerd. Op deze kadasterkaarten werden alle percelen en gebouwen ingetekend. De onroerende eigendommen waren vastgelegd per persoon in een zogeheten leggerartikel. Ieder huis, schuur, weiland, bouwland, bos etc. staat hier apart op vermeld met een eigen nummer. De perceelnummers verwezen dan weer naar percelen op de kadasterkaarten.

Het bevolkingsregister werd rond 1850 ingevoerd (in Sint Anthonis al rond 1830) en geeft een overzicht waar en met wie iemand wanneer heeft gewoond en welke relatie ze hebben. Alle inwoners op een bepaald adres werden vermeld op dezelfde bladzijde in het register. Het bevolkingsregister is ook handig voor wanneer personen verhuisden. Er staat in wanneer en van waar iemand op dit adres is komen wonen en ook waar ze naar toe zijn verhuisd.”

Vier kinderen van Peter en Maria blijven in Sint Anthonis en omgeving wonen. Dochter Margarita Arts (1754-1820) trouwt met Jacobus van Cuijk. Hij is smid in Sint Anthonis en ze krijgen hier samen zes kinderen. Dochter Catharina Arts (1753-1820) trouwt met Johannes Lemmens. Catharina en Johannes wonen in ’De Eenhoorn’ in Oploo. Dit is een herberg, brouwerij en bakkerij. De herberg staat naast de dorpskerk. Hun kleindochter Johanna Lemmens trouwt in 1832 met Antoon Jurgens (1805-1880). Antoon wordt later bekend als een van de grondleggers van de margarine-industrie.

Zoon Peter Arts (1765-1830) trouwt in 1796 met Maria Anna van den Heuvel. Ze erven van Maria’s ouders een boerderij aan de Peelkant (nu nummer 25): ‘een huis, schuur, schop, bakhuis en varkenskooi met moeshof en ongeveer twintig kleine mergen’. Vier kinderen van Peter en Maria Anna zijn vrijgezel en blijven op deze boerderij wonen.

Hun dochter Helena Arts (1809-1890) trouwt met Theodorus Willems. Zij wonen in een boerderij in de Brugstraat 2 in Oploo. De boerderij aan de Peelkant 25 wordt in 1869 overgenomen door hun zoon Peter Willems (Zwánse Pet). Uiteindelijk wordt de boerderij rond 2010 gesloopt; er staat nu een landhuis genaamd ‘Swaenenhof’.

In Sint Anthonis gaat de Arts naam verder via Peter en Maria’s zoon Hendrik Arts (1757-1840). Hendrik krijgt vier kinderen met Joanna Jansens en daarna tien kinderen met Joanna Baltussen. Hij neemt ‘de Zwaan’ over en wordt in 1800 schout en later de eerste burgemeester van Sint Anthonis. Hendrik had nogal wat bezittingen. Deze zijn allemaal terug te vinden in het Verpondingsregister van onroerende goederen van St. Anthonis (1746-1810). Naast de herberg aan de Kerkhoek had hij o.a. een boomgaard, vele landbouwpercelen, bos, waterkolk en meerdere verkenskoijen. 

Van Hendriks veertien kinderen trouwen er negen waarvan er zes in Sint Anthonis blijven. En deze zorgen voor veel nakomelingen die in Sint Anthonis en omgeving blijven wonen.

Hendriks oudste zoon Peter Arts (1791-1847) neemt de rol van burgemeester over van zijn vader in 1830. Peter trouwt in 1831 met Petronella Jeurgens en ze krijgen vijf kinderen. Hun drie dochters overlijden op jonge leeftijd (6, 9 en 21 jaar). Peter treedt op eigen verzoek af als burgemeester in 1847 en hij overlijdt drie dagen later in het huis van Padua.

Peters oudste zoon Johannes Christianus Arts (1832-1912) is eerst landbouwer en herbergier. Hij trouwt in 1858 met Johanna van Sambeek en vanaf 1862 is hij burgemeester van Sint Anthonis. Zijn zoon Johannes Maria Alphonsus (1861-1925) volgt hem op in 1902 tot zijn dood in 1925.

Vanaf 1900 woont Johannes Christianus (hij is dan net weduwnaar) in de Lepelstraat 2. Hij woont hier met zijn zoon Johannes Maria en drie dochters Paulina, Regina en Petronella: ‘Lina was altijd ziekelijk en lag meestal te bed, Nelleke deed de winkel in kruidenierswaren en Gien het huishouden’ (uit ‘100 jaar Lepelstraat in Beeld’).

Cornelis Arts (1834-1891), de tweede zoon van Peter en Petronella, staat geregistreerd als kruidenier (Lepelstraat 2), maar hij is vooral handelaar in vastgoed en bankier. Bij zijn overlijden bezit hij meer dan honderd percelen (2½ pagina vol) in Sint Anthonis en de omliggende dorpen met daarop vele huizen. Een rijk man, zou je zeggen, maar hij heeft uiteindelijk meer schulden (veelal geleend geld van privé personen en verenigingen) dan bezittingen. Al zijn (on)roerende goederen worden tijdens meerdere openbare verkopen verhandeld.

Hendriks eerste zoon met Joanna Baltusssen, Johannes Arts (1795-1856), trouwt in 1821 met Theodora van den Heuij uit Beers. Een eindje van Sint Anthonis dus, maar omdat hij ook burgemeester wordt noem ik hem toch. Johannes is van 1832 tot zijn dood in 1856 burgemeester van dit dorp naast zijn werk als landbouwer. Peter Arts (1822-1885), de oudste zoon van Johannes en Theodora, wordt burgemeester van Nistelrode (1880-1885). Bij elkaar dus zes burgemeesters Arts in drie dorpen.

De meeste nakomelingen van Hendrik Arts worden gewoon landbouwer en blijven in en rond Sint Anthonis wonen. Ze wonen in boerderijen op plekken als de Zandkant, Noordkant, Peelkant, Hulsbeek, Papenvoort, Heikant, Blaauwenhoek en de Sambeeksche Hoek. De boerderijen blijven vaak meerdere generaties in de familie.

Arnoldus Arts (1793-1870) wordt als vierde kind van Hendrik geboren. Arnoldus is landbouwer en trouwt in 1819 met Maria Wolters uit Sint Anthonis. Ze hebben een boerderij op de Zandkant (nr. 1) en krijgen daar hun acht kinderen. Ze hebben enkele hectares weiland en bouwland, maar ook onontgonnen grond en heide in zowel Wanroij als Sint Anthonis.

Leenderdina Arts (1833-1889), dochter van Arnoldus en Maria, woont op de Kerkhoek met haar man Arnoldus Smits. Dochter Johanna Arts (1827-1894) trouwt met Willem van Abel en zij zijn landbouwer aan de Peelstraat in Wanroij. Zoon Johannes Arts (1821-1896) trouwt in 1854 met Theodora van Abel (zus van Willem van Abel). Ze hebben een boerderij in de buurtschap Hulsbeek die hun zoon Arnoldus Arts (1860-1900) later met Petronella Versteegde overneemt.

Willem Arts (1824-1883), een andere zoon van Arnoldus en Maria, trouwt in 1860 met Anna Maria Willems. Ze gaan op de Heikant wonen, vlakbij Anna Maria’s ouders, waar ze later een boerderij van erven (nu Bus 2, Oploo). Dit perceel staat ook op de leggerartikel van Willem; daarnaast staan er allerlei andere onroerende goederen op in de Blaauwenhoek, de Bus en de Heikant. Willem ‘overlijdt op dinsdagavond 17 september 1883 nadat hij ’s middags van de steiger is gevallen bij de aanbouw van zijn huis’.

Arnoldus Arts (1864-1932), een zoon van Willem en Anna Maria, neemt de boerderij over met zijn vrouw Joanna Giesbers. De verkoop in 1893 gaat via Johannes Christianus Arts (de burgemeester eerder in dit verhaal) als tussenpersoon. Hieronder staan Arnoldus Arts en Joanna Giesbers (1870-1942) zowel in werkkleding als in hun zondagse pak (Alle Minse van Oploo).

Vanaf 1943 nemen zoon Handrie Arts (1909-1979) en zijn vrouw Theodora Vloet de boerderij over. In 1969 bouwen Handrie en Theodora op deze plek een woonhuis dat er nu nog staat (Bus nr. 2).

Johannes Arts (1863-1939), een andere zoon van Willem en Anna Maria, zie ik rond zijn 16e verschijnen op verschillende adressen van boerengezinnen in de omgeving van Sint Anthonis en Wanroij. Eerst als schaapsherder, later als dienstknecht. In 1893 trouwt hij met Jacoba Theunissen uit Wanroij. Ze wonen in een boerderij aan de Vrij in Ledeacker (huidige adres Vrijstraat 23). In 1898 verhuizen ze naar een boerderij aan de Peelkant in Sint Anthonis net buiten het dorp. Rond 1922 verhuizen ze naar de Kerkhoek en later wonen Johannes en Jacoba nog in de Breestraat vlakbij de schoenenwinkel van Van Tits.

Willem Arts (1894-1986), de oudste zoon van Johannes en Jacoba, wordt geboren aan de Vrij in Ledeacker. Als hij 17 jaar is, gaat hij inwonen bij de familie Migchels aan de Peelkant als knecht. Later blijken dit zijn toekomstige schoonouders want Willem trouwt een paar jaar later met hun dochter Beth.

Deze boerderij had toen het nummer A.99 (later 175). De boerderij is in de jaren ’60 afgebroken (locatie was tegenover Peelkant nr. 29). Willem neemt de boerderij over van zijn schoonouders en samen met Beth krijgt hij veertien kinderen.

In 1935 koopt Willem een iets verderop gelegen huis van een bakker (nu Peelkant 44). Willem heeft de bakoven eruit gebroken en er een koeienstal van gemaakt. Hun zoon Arnold Arts neemt later het boerenbedrijf over.

Willems jongere broer Bert Arts (1902-1971) trouwt in 1923 met Fientje van Dijk. Zij komt ook uit een boerengezin in Sint Anthonis. Ze beginnen een boerderij in Deurne maar hier breekt al snel mond-en-klauwzeer uit en vele koeien sterven. Ze gaan terug naar Sint Anthonis en beginnen hier een kruidenierswinkel aan de Molenstraat 16, op de hoek met de Peelkant, vlak bij de molen die er toen nog stond. Na de oorlog stoppen ze met de winkel en vertrekt het gezin naar Boxmeer.

Martinus Arts (1797-1832) wordt als zevende kind van Hendrik geboren. Hij trouwt in 1826 met Anna Abels. Martinus en Anna gaan na hun huwelijk in 1826 wonen op een boerderij aan de Noordkant (nu nummer 24). Ze krijgen daar hun vier kinderen. Nog geen week na de geboorte van hun jongste kind overlijdt Martinus al op 34 jarige leeftijd. Anna hertrouwt een jaar later met Gerardus Baltissen.  

Volgens een akte (i.v.m. huwelijkse voorwaarden) wordt in 1833 een inventaris opgemaakt. Onder andere worden daarin genoemd: ‘5 kalveren, 6 koeien (zwartbont, zwart en vaal bont vee), 1 vospaard en 5 varkens. Op het veld staat gerst, klaver, aardappelen, vlas, wortelen en boekweit. In opslag en in de Peel heeft ze een voorraad turf.’ Deze informatie is gevonden door Angeline Aben tijdens haar onderzoek naar de bewoners van de Noord- en Zandkant.

Dòt overlijdt in 1912 en een paar jaar later brandt de boerderij af. Op zondagochtend 30 juni 1918, de vroegmis is al even aan de gang, luidt de brandklok en de pastoor zegt: ‘Alle mensen van de Noordkant moeten naar huis’. Eén van de aanwezige Noordkanters is Han Hoefnagel, zij denkt onmiddellijk: ’nu zijn wij aan de beurt’. En dat was inderdaad het geval. Haar boerderij is de zevende die in een paar jaar tijd in vlammen opgaat. Han laat een nieuwe boerderij bouwen. Hier de originele bouwtekening uit 1918 met bijschriften als bedstee, koestand, varkenskooien en dorsvloer.

Dòt en Han krijgen elf kinderen waarvan er vijf jong overlijden. De andere zes worden allemaal landbouwer. Hier volgt een beschrijving van de zes kinderen.

Dochter Anna Maria Arts (1881-1975) trouwt met Martinus Thijssen uit Rijkevoort. Ze wonen eerst aan de Slatert en later in Papenvoort. Ze krijgen twaalf kinderen; de eerste zes kinderen zijn maar liefst drie tweelingen.

Dochter Dina Arts (1883-1948) trouwt met Martinus Arts (geen familie) en zij krijgen twaalf kinderen; de eerste vier in Sint Anthonis aan de Zandkant (nu nummer 9). Ze huren deze boerderij van Bartholina Arts (zie later dit verhaal). Daarna volgen acht kinderen op een boerderij in de Mortel. Later verhuizen Dina en Martinus naar een boerderij in het Zwartewater tussen Merselo en Vredepeel.

Dochter Anna Arts (1888-1979) woont van 1908-1910 bij haar zus Dina aan de Zandkant. In 1913 trouwt ze met Toon Bongers uit Haps. Ze krijgen elf kinderen in het buurtschap Putselaar. Op 14 mei 1934 verhuizen ze naar een nieuw te ontginnen gebied van Sambeek: het latere Stevensbeek. Hier wonen ze in een boerderij op het Hoogveld (nu nr. 7). Een zoon van Anna en Antoon heeft de boerderij overgenomen en later heeft weer een zoon van hem deze overgenomen.

Zoon Jan Arts (1893-1976) trouwt in 1919 met Hanna van Sambeek. Zij komt uit een landbouwersgezin aan de Zandkant (nu nr.14). Na hun trouwen gaan ze in een boerderij op de Achterdijk 28 in Mill wonen (hier woonden twee kinderloze tantes van Hanna). Jan en Hanna krijgen negen kinderen.

Zoon Tien Arts (1895-1969), ook wel Dót-‘n-Tien genoemd, neemt de boerderij aan de Noordkant 28 van zijn vader over. Hij trouwt in 1922 eerst met Dora Jans Beeke uit Sambeek. Zij is de zus van Martinus Jans Beeke waarmee Tien zijn zus Cato vier dagen daarvoor trouwt. Dora overlijdt in 1930 en een jaar later trouwt Tien dan met Petronella Huvenaars. Zij was een dochter van Johanna Elisabeth Arts; zij was (veraf) familie vanuit Volkel. Petronella overlijdt nog geen jaar na haar trouwen en Tien trouwt voor een derde keer in 1933, nu met Maria (Leen) Suijlen uit Neer. Een zoon van Tien en Leen neemt later het boerenbedrijf over.

Ook het laatste kind van Dòt en Johanna, Cato Arts (1897-1959) is landbouwster. Zij trouwt in bij haar man Tinus Jans Beeke en zijn familie die op de Mullemse Hei (Vortum) wonen en daar een boerderij hebben. Eind 1924 verhuizen ze naar een boerderij in Oploo (Watermolenstraat 10), waar hun twaalf kinderen opgroeien. Zoon Wim neemt later de boerderij over.

Na Martinus Arts gaat de Arts stamboom in Sint Anthonis verder met zijn jongere broer Cornelis Arts (1806-1874). Hij wordt als twaalfde kind van Hendrik geboren. Cornelis is eerst bierbrouwer in de Zwaan bij zijn broer Gerardus op de Kerkhoek 1. Cornelis trouwt in 1859 op zijn 52e met de 25 jarige Anna Willems uit Gassel. Ze zijn landbouwer in de Kerkhoek en later in de Sambeekschen Hoek. Hun zoon Gerardus Arts (1856-1934) trouwt met Anna Maria Centen en blijft in de buurt wonen. Hij wordt kleermaker in de Noordsche Heide bij Wanroij.

Het dertiende kind van Hendrik, Gerardus Arts (1809-1881), neemt de herberg en brouwerij de Zwaan aan de Kerkhoek over met zijn vrouw Maria Derks. Zie meer hierover bij het verhaal De herbergiers. Twee van hun dochters emigreren naar Amerika (zie ook het verhaal De emigranten) en een zoon vertrekt naar Pruissen. Dochter Maria Arts (1860-1918) neemt later de herberg over met haar man Jan Willem Kaal.

Hendriks veertiende en laatste kind Jacobus Arts (1811-1883) trouwt in 1842 met Willemina Dekkers. Ze krijgen eerst twee kinderen in Sambeek en vanaf 1851 wonen ze in een boerderij op de Zandkant (nu nr. 9) en krijgen daar hun laatste drie kinderen. De boerderij (‘huis, schuur, bakhuis, erf weilanden, bouwland en heide’) gaat over naar hun dochter Bartholina Arts (1845-1915). Bartholina trouwt in 1880 met Johannes Willems en ze krijgen hier hun vijf kinderen. In 1908 verhuizen ze naar een nieuwe boerderij aan de Boxmeerseweg 21. De Zandkant 9 wordt dan verhuurd aan het gezin van Dina Arts en Martinus Arts (zie eerder dit verhaal) en wordt later in 1912 verkocht.

Dit was het verhaal van de Artsen die sinds 1646 in en rond Sint Anthonis zijn blijven wonen. Tot op de dag van vandaag wonen hier nog steeds verschillende nakomelingen van onze eerste voorouders Aart en Katrijn.