Tijdens mijn stamboomonderzoek raakte ik af en toe een jongeman ‘kwijt’. Soms stond er dan nog in het bevolkingsregister dat hij was vertrokken naar Pruissen. In totaal vertrokken zes Artsen tussen 1850 en 1900 naar Pruissen. Ondanks dat stamboomonderzoek in dit gebied wat lastiger is dan in Nederland, heb ik ze allemaal kunnen terugvinden, inclusief hun nakomelingen.

Peter Ardts/Artz (1789-1865)

De eerste die vertrekt is Peter Ardts. Hij wordt als boerenzoon van Arnold en Sibilla Artz in Beugen geboren (zie ook De spekslagers). Hij trouwt in 1819 met Johanna Heurkens die ook uit Beugen komt. Ze hebben hier samen een boerenbedrijf en krijgen veertien kinderen. Rond 1846 vertrekt het gezin eerst naar Sambeek (zo’n drie kilometer ten zuiden van Beugen) en rond 1850 vertrekken ze naar Kessel in Pruissen, zo’n acht kilometer naar het oosten. Moeder Johanna overlijdt in 1859 in Kessel en Peter enkele jaren later in 1865. Vijf dochters en vier zonen trouwen in Kessel en zorgen voor vele (klein)kinderen in Kessel en omgeving in dorpen als Pfalzdorf, Hassum, Goch en Asperden.

Zoon Jasper Ardts (1825-1892) trouwt in 1860 met Wilhelmina Schlütter en zij krijgen negen kinderen in Kessel waarvan er drie al heel jong overlijden. Vier van hun dochters trouwen en alleen via zoon Peter Ardts (1875-1937) en zijn zoon Peter Ardts (1913-1959) gaat de Ardts naam verder in Krefeld. Peter senior werkt bij het transportbedrijf Charlier & Scheibler en Peter junior is webstuhlschlosser; iemand die weefgetouwen maakt/repareert.

Zoon Jacobus Ardts (1831-1902) vertrekt kort na zijn trouwen in 1859 met zijn Duitse vrouw Gertruda van de Loo richting Amerika. Ze beginnen een boerderij in de Town of Lima in Sheboygan county, Wisconsin. Ze behoren tot de eerste parochianen van de Saint George Catholic Church die hier in 1860 wordt gesticht. Zie ook het verhaal De emigranten over de Artsen die naar Amerika vertrokken.

Zoon Arnold Ardts (1833-1899) trouwt in 1862 met de Kesselse Theodora Ehren en zij krijgen zes kinderen in het dorpje Nergena vlakbij Kessel. Alleen via zoon Peter Ardts (1867-1945) gaat de Ardts naam verder. Peter en zijn vrouw Katharina Weyers krijgen twee zonen Johann (1892-1918) en Arnold Ardts (1896-1917). Zij gaan het leger in en sneuvelen allebei als vrijgezel tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zie ook het verhaal Oorlog.

Tot slot gaat de naam verder via zoon Bartholomeus Ardts (1843-1917). Hij trouwt met Petronella Lamers en zij laten hun kinderen als Artz dopen. Hun twee zonen Peter Artz (1874-1935) en Johann Artz (1879-1947) zijn allebei landbouwer (landwirt) in Kessel en via beiden gaat de Artz naam hier verder.

Jasper/Casper Arts/Artz (1823-1897)

Dan het bijzondere verhaal van Jasper Arts. Hij wordt in 1823 geboren in Sint Agatha bij Cuijk als oudste zoon van Cornelis Arts en Petronella Reijnders. Ik kom hem als 14-jarige jongen tegen in een rechtbankverslag uit Den Bosch van 18 februari 1837. Jasper wordt dan beschuldigd van moedwillige doodslag. Hierop staat in die tijd de doodstraf maar aangezien hij jonger dan 16 jaar is ontloopt hij deze straf.

Later kon ik van Jasper alleen nog in het bevolkingsregister vinden dat hij in 1848 was vertrokken naar Niel net over de grens in Pruissen. Na heel lang zoeken vond ik hem uiteindelijk in een trouwregister van het Bistum Essen. Jasper Arts trouwt daar in 1857 als Caspar Arts (met de juiste geboortedatum en de juiste ouders) met Petronella Hendricks uit het Duitse Kranenburg.

Caspar gaat in het dorpje Frintrop wonen (nu een wijk van Essen) en werkt daar in de mijnen. Later staat hij geregistreerd als berginvalide; iemand die om gezondheidsredenen niet meer in de mijn kon werken. Petronella overlijdt in 1888 en Jasper bijna 10 jaar later. Zijn broer Heinrich (zie ook de volgende in dit artikel) doet de aangifte.

“Frintrop ligt midden in het Ruhrgebied. Halverwege de 19e eeuw ontstaat hier een grootschalige mijnbouwindustrie. Dit als gevolg van de ontwikkeling van de stoommachine en de grote behoefte aan kolen hierdoor. Er is veel werkgelegenheid en de bevolking groeit snel van 400.000 mensen in 1850 naar bijna 4 miljoen mensen in 1925. Het werken in de mijnen verdient (relatief gezien) goed, maar het is zeker in die tijd ook erg onveilig en ongezond werk. Naast veel Duitsers trekt het gebied ook veel Brabanders aan zoals Jasper en zijn broer Hendrikus Arts.”

Caspar en Petronella krijgen een dochter en twee zonen die ze als een Artz laten dopen. De zonen worden schreinermeister (timmerman) en trouwen allebei in het dorpje Borbeck (ook een wijk van Essen). Johann Artz (1862-1892) trouwt met Theresia Heiligers en Heinrich Artz (1865-1930) trouwt met Christine Wienert. Beiden zorgen voor Artz nakomelingen in de regio van Frintrop en Borbeck.

Hendrikus/Heinrich Ardts/Arts/Artz (1828-1902)

Hendrikus is een jongere broer van de zojuist beschreven Jasper. Hij is dagloner en schoenmaker. Rond 1847 woont hij nog met zijn jongste broer Jan (zie hierna) bij zijn ouders aan het Hagelkruis nummer 12 in Cuijk. Achter Hendrikus (Ardts) zijn naam staat dat hij is vertrokken naar Kevelaar 29 april 1847.

Na lang zoeken vond ik hem terug als schreinermeister in Frintrop in de buurt van zijn broer Jasper. Hij noemt zich dan inmiddels Heinrich Artz. Zijn overlijdensakte laat zien dat hij in 1902 in Krefeld als vrijgezel is overleden. Ze wisten dat hij was geboren in Kuijk in Holland en dat hij 74 Jahren alt was en verder was hij de zoon van unbekannter, vestorbenen Eltern.

Jan Arts/Ardts/Artz (1830-??)

De zojuist genoemde broers Jasper en Hendrikus Arts zijn rond 1845-1850 richting Duitsland vertrokken en hadden daar contact. Jasper en Hendrikus groeiden op in een gezin met zeven kinderen. Hun twee oudste zussen Hendrina en Catharina trouwen en blijven in Nederland wonen. Verder hadden ze een broer Arnoldus die in 1857 naar Arcen in Limburg verhuist en daar trouwt. Een andere broer Cornelis emigreert in 1856 per zeilschip naar Amerika. Zie ook het verhaal De emigranten. Dan blijft alleen nog hun jongste broer Jan Arts over.

Jan Arts wordt in 1830 in Sint Agatha bij Cuijk geboren. Rond 1850 kan ik hem nog in verschillende inschrijvingen in het militieregister vinden. Daarna vind ik hem in 1855 nog terug als inwonende dienstknecht (met de naam Jan Ardts) bij zijn neef Casper Ardts in Beugen. Ook hun nichtje Catharina Ardts (1827-1903) woont hier in 1850. Zij is de dochter van de eerstgenoemde Peter Arts in dit artikel. Catharina is hier ook in dienst en gaat later weer bij haar ouders in Kessel wonen.

Na 1855 kan ik Jan nergens meer terugvinden. Niet in Nederland en, tot op heden, ook niet in Duitsland en Amerika. Ik heb het sterke vermoeden dat hij richting Duitsland is vertrokken. Misschien richting Essen net als zijn twee broers Jasper en Hendrikus of richting Kessel waar zijn nichtje Catharina met haar grote familie woonde. Of misschien is hij toch naar Amerika vertrokken waar zijn oudere broer Cornelis heenging. Iedere tip en hulp om hem te vinden is welkom!

Martinus Arts (1861-1939)

Martinus wordt in 1861 in Oploo geboren als oudste zoon van Willem Arts en Anna Maria Willems (zie ook Sint Tunnis). Ik zie hem in 1881 nog in het militieregister. Hij hoefde niet in militaire dienst wegens een gebrek aan ’t linkeroog. Volgens het bevolkingsregister is hij in 1888 vertrokken naar Pruissen. Ik kom hem daarna nog in verschillende Nederlandse aktes tegen als dienstknecht. Zo was hij in 1893 dienstknecht te Keppeln, zo’n tien kilometer over de grens in Duitsland. Uiteindelijk heb ik zijn verdere levensloop ook in Duitsland kunnen terugvinden. In 1895 trouwt Martinus als Martin met Theodora Verholen die uit Keppeln kwam. Ze hebben een landbouwbedrijf en krijgen hier veertien kinderen. Drie dochters trouwen in Duitsland en twee dochters trouwen in Nederland en blijven hier ook wonen. De Arts naam gaat verder via Wilhelm Arts (1899-1965), Peter-Paul Arts (1903-1995) en Karl Arts (1906-1968).

Tot slot vertrekken er nog twee neven aan het eind van de 19e eeuw richting Duitsland.

Hendrikus/Heinrich Arts (1859-1914)

Hendrikus is de oudste zoon van Cornelis Arts en Anna Willems uit Sint Anthonis. Hij staat in het bevolkingsregister geregistreerd als dienstknecht, landbouwer en ook schaapsherder, en is uitgeschreven bij de 8e volkstelling (1900). Ik kom hem daarna als Heinrich Arts in Duitsland tegen. Hij trouwt in 1897 in Münster met Anna Elisabeth Börding en ze gaan daarna in Osterfeld wonen, een gemeente bij Oberhausen. Ze krijgen hier hun acht kinderen.

De Arts naam gaat verder via hun tweelingzonen Bernard Arts (1902-1977) en Johann Arts (1902-1975). Ze zijn mijnwerker en verlaten Duitsland in de jaren ’30. Ze gaan in Heerlen wonen waar ze trouwen en kinderen krijgen.

Johannes Arts (1861-1899)

Johannes is de jongste zoon van Gerardus Arts en Maria Derks uit Sint Anthonis. Hij staat in zijn jonge jaren nog verschillende keren ingeschreven in het bevolkingsregister in Nederland. Voor het laatst zie ik hem genoemd in 1885 in een akte als dienstknecht te Veert (bij Geldern in Duitsland). Johannes trouwt in 1889 met Theresia Dellmans in Sevelen die uit dit dorp kwam. Ze krijgen hier zeven kinderen. Hun eerste kind is Gerhard Arts (1890-1914). Hij dient in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en overlijdt direct aan het begin van de oorlog in 1914. Twee dochters trouwen in Sevelen en zoon Peter Arts (1896-1966) trouwt in Dinslaken in 1917 met Martha Tröger.

Dit was het verhaal de zes (en misschien wel zeven) familieleden die naar Duitsland zijn vertrokken tussen 1850 en 1900. Op dit moment leven er in Duitsland nog vele nakomelingen met zowel de naam Arts, Ardts als Artz maar omwille van de privacy ben ik met de verdere details in dit verhaal gestopt.